ဟုိတ္ေကာန္ဍဳင္အေမရိကာန္တအ္ႏြံပဿိက္ကုႝသၜးပြးတုန္
အခိင္ေကာန္ဍဳင္အေမရိကာန္တအ္လုပ္ေပဲါဗၲဳိက္သြက္ဂြံဗၜးၐးတိတ္ႏူသဿဝ္တဲအုပ္ဓုပ္အဂၤလိက္ျဗိတိသွ်မအုပ္ဓုပ္နကုႝေသှာတ္ဝ္ ၉ကရာဇ္ဂွ္ ေကာန္ဍဳင္ညးတအ္ 40% ဂွ္ဒွ္ပူဂုႝဆာန္ဂကူတုဲ 20% ဂွ္ဒွ္ပူဂုႝဒုင္သစၥကုႝအဂၤလိပ္အုပ္ဓုပ္ရ၊ေသဿဟ္ 40%တအ္ဂွ္ ဒွ္ပူဂုႝမံင္လေဒါဝ္ဟြံထၞးပေရင္ဒတဵလုိင္လၸာ္ေတံလၸဏအ္(ဝါ) ဂေကာံမှိဟ္ဗက္သာဇှးဗက္စ၊က်ျဂိပ္ဒဵလလဵဇုိင္ရ၊
ဂေကာံမှိဟ္ဆာန္ဂကူတအ္ထၞးဟုိတ္ဂြံတဝ္ေစှဟ္လုပ္ေပဲါကုႝပေရင္အုပ္ဓုပ္အဂၤလိက္ဂွ္ ဟုိတ္ႏူသဿိင္ဨကရာဇ္အဂၤလိက္တအ္အုပ္ဓုပ္နကုႝတၜအဝုႝမဓဇန္ၾကမ္ (Tyranny) တုဲဖံက္ပၠဝ္ အေခါင္ေကာန္အဂၤလိက္ (Right of Englishmen)၊တုဲတြံကၜဳင္ပေရာဒႆ နပေရင္ဍဳင္ကြာန္ဝါဒဗၜးၐး(Liberalism)ကုႝဝါဒ ညးဍဳင္ကြာန္သၜးပြးမှဳံကုႝအေခါင္အုပ္ဓုပ္အဝုႝ အာဏာေပင္ေပင္ (Liberty and Unalienable Right) အတုိင္ အေခါင္အရာသဘာဝ (Natural rights)ကုႝ အေခါင္အရာေသှာဝ္ဥပေဒသ (Legal Rights) ၊ရန္တဿံကုႝဂြံပဲါတးကၜာင္သၟးေကၜံေသှာတ္ဝ္ ဨကရာဇ္အုပ္ဓုပ္ (Monarchy) ေကုာံ ေသှာတ္ဝ္ မှိဟ္အုပ္ဓုပ္မြဲဂေကာံေကတ္လဝ္အေခါင္ေတဿင္ (Aristocracy) ရ၊
ဝါဒဗၜးၐးကုႝအေခါင္သၜးပြးအေမရိကာန္ဒုင္သဇုိင္ကုႝေလာကဒႆ န
ဝါဒဗၜးၐးအေမရိကာန္ဂွ္စမံက္ကၜဳင္ႏူတမ္ဒုင္သဇုိင္ကုႝ လညာတ္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ဒဒက္တဵပြမျဂင္တီေကတ္အလုႝလုႝ (The Political Ideas of The Enlightenment) ေလာကဒႆ န မဒွ္ဂျမင္လညာတ္ဒဒက္တဵပေရင္ေပဲါဗၲဳိက္ေယန္သှာင္မဒုင္သဇုိင္ကုႝ ဝါဒထၞးဟုိတ္ဖုႝခုိင္ကၜဳိက္နဇုိင္နတဲေကုာံပုဂၢလဝါဒရ၊ဝါဒေလာကဒႆ နဝြံေကာ္ဆဵကုႝဝါဒမှဳံကုႝဓရ္ပေတွ္အခုိက္အလုိက္ျပေဝဏ႘အဆက္ဆက္(Tradition)တုဲထၞးသက္သ႘နကုႝနဲသိပၸံရ၊ဝါဒဝြံမံက္ဂတဝ္ကၜဳင္ပႜဲအခိင္ဗြဝ္ကၜံ (၁၇)ေတံတုဲအၥာဒႆ နဂမၜဳိင္ညံင္ရဵ Francis Bacon (1562-1626)၊ Baruch Spinoza (1632–1677)၊John Locke (1632–1704)၊Pierre Bayle (1647–1706), Voltaire (1694–1778), Francis Hutcheson, (1694–1746), David Hume (1711–1776) and physicist Isaac Newton (1643–1727)တအ္နိမိတ္ဖန္ဗဒွ္ကၜဳင္လဝ္ဝါဒတအ္ဂွ္ရ၊
ဒှာဲဝြံစပ္ကုႝ အၥာဒႆ နJohn Locke တုဲမိက္ဂြံထမံက္ဏာဓရ္ပေတွ္ညးေတံစပ္ကုႝပေရင္ဍဳင္ကြာန္ညိရ၊ ညးေတံပေတွ္ေကတ္ဂွ္ မှိဟ္ပု႙အတၲဂြံေဇှာ္ဂွ္သဘာဝေဍံဖန္ဗဒွ္လဝ္ရ၊ (Human nature allowed men to be selfish )၊တုဲပၜန္၊ညးေတံဆက္ဟုီဂွ္ ပႜဲဍဳင္မတန္အတုိင္သဘာဝဂွ္မှိဟ္္တအ္အုိႆ ုီတုပ္သဿဟ္တုဲသၜးပြးတဵရ၊ဇဿာပ္မှိဟ္ႏြံကုႝအေခါင္သဘာဝအလုႝဇကုဂြံစုႝဒှာလ်ဳီဇကု၊ပေရင္ထတ္ယုိတ္ဇကု၊အေခါင္သၜးပြးဇကု၊သုီအေခါင္ပုိင္ျပီဇကုအုိတ္ရ၊ In a natural state all people were equal and independent, and everyone had a natural right to defend his “Life, health, Liberty, or Possessions"၊နကုႝလညာတ္ဏအ္ေဟင္ပႜဲလိက္လေလာင္ၾတးအေခါင္သၜးပြးအေမရိကာန္ဂွ္ေကတ္လဝ္တုဲ ခ်ဳဳလဝ္မၢး "life, liberty, and the pursuit of happiness,"ေရာင္၊
ေပဲါဗၲဳိက္ပၜန္ဂတးသြက္အေခါင္သၜးပြးအေမရိကာန္စမံက္ကၜဳင္နကုႝဗုီျပင္ဗြဲခႜန္
ပေရင္ပၜန္ဂတးအေမရိကာန္ဂွ္စဒွ္ကၜဳင္အၾကာသှာံ ၁၇၆၅ ကုႝ ၁၇၈၃ ဂွ္ရ၊ပႜဲသှာံ ၁၇၆၅ ဂွ္အေမရိကာန္တအ္ဟြံဒုင္တဲပေရင္ေကတ္အကံက္အတုိင္အဝုႝပါလ႘မာန္အဂၤလိပ္မေဖ်ံလဝ္ေဍံမဟြံမြဲကုႝပြမရုဲစွ္ပတုိန္လဝ္ညးစှးအေမရိကာန္တုိက္ရုိက္၊ပါလ႘မာန္အဂၤလိက္ပႜဲဍဳင္အဂၤလာန္ေတံသ႘ကၜ႘သၸဒတန္လဝ္ေသှာဝ္သြက္ဂြံအုပ္ဓုပ္ဖန္ဖက္လတူအေမရိကာန္ဂွ္ ဟုိ္တ္ႏူမှိဟ္စှးအေမရိကာန္တအ္ဟြံမြဲဂွ္ရဟြံဒွ္ဗဗြဲဓရ္ေရာင္မိက္သၢးရ၊ ပႜဲသှာံ ၁၇၇၃ ဂွ္နကုႝရမ်ာင္ကေရဲအခိင္ဂွ္မၢး "No taxation without representation" ဂွ္ဒွ္လြဟ္လက္ နက္ပေရင္လုပ္ေပဲါဗၲဳိက္ကုႝအဂၤလိက္အုပ္ဓုပ္တအ္ေဇှာ္ကုႝျဇဟတ္ရ၊ေပဲါထၞးဆႏၵပလုီပလာ္ကၞင္ကုမၸဏ႘လက္ဖက္ မပလံင္နင္နကုႝကုမၸဏ႘ East India Company မေကာ္ခဵဂး Boston Tea Party တုဲသဿိင္အဂၤလိက္တအ္ကေလင္နင္နကုႝေသှာဝ္ Intolerable Acts ေအင္ဒုင္ဟြံဂြံဂးတုဲလှိန္ဗပိန္ေထာံရဲထၞးဆႏၵတအ္နကုႝေကတ္ဒုဟ္ဗြဲမသၠာတ္ျမဟ္ရ၊
ပူဂုႝဆာန္ဂကူမဒွ္တၜဓနေဂါေလာန႘အေမရိကာန္တအ္ေလဝ္ထေဍင္ဗက္ဗၵဵေကၜံရဲဒုင္သစၥဨကရာဇ္ဍဳင္အဂၤလာန္ေကုာံညးတာလ်ဳိင္အုပ္ဓုပ္အဂၤလိက္တအ္တုဲေပဲါဗၲဳိက္ပၜန္ဂတးအေမရိကာန္သၠာတ္ျမဟ္ကၜဳင္မြဲကဆံင္တုဲမြဲကဆံင္ရ၊
တၜဓနေဂါေလာန႘ (၁၃)တြဳႝရးတအ္ဒက္ပၲန္အလုႝအသ႘ေကာန္ဂေရက္တုဲလေလာင္ၾတးဗၜးၐးဒစုႝဒစးကုႝတင္အာတ္မိက္အဂၤလိက္ဆက္မံင္အာသဿဝ္တဲဨကရာဇ္
ဟုိတ္ႏူေပဲါဗၲဳက္ပၜန္ဂတးတုဲတၜဓနေဂါေလာန႘တအ္ေကာံကေလာံကၜဳင္ေရင္သကအ္ဒွ္မြဲျဇဟတ္ရ၊ပႜဲသှာံ ၁၇၇၄၊ အၾကာဂိတုေသပ္ေတန္ဗာ (၅) ကုႝ အံက္တဝ္ဗာ (၂၅)ဂွ္ေဂါေလာန႘ႏူ (၁၃)တြဳႝရးတအ္ေကာံဓရုီမေကာ္ခဵဂး First Continental Congress ပႜဲဍဳင္ဖ႘လာဒဵဖ႘ယ်ာ(လဿဳိဟ္တြဳႝရးဖ႘လာဒဵဖ႘ယ်ာ)တုဲအလုႝအသ႘ပေရင္အုပ္ဓုပ္တြဳႝရးညးကုႝညးေလဝ္ထၞဳတ္ပတုိန္ရ၊အခိင္ဝြံအဂၤလိက္တအ္ေလဝ္ဍဳိက္ကၜဳင္ကုႝျဇဟတ္ပှာန္ဗြဲေတဿင္ျဇဟတ္ပှာန္ဍာ္ရ၊ မြဲဒျမိပ္ဓရ္ မှိဟ္စှးေဂါေလာန႘ႏူ (၁၃)တြဳႝရးတအ္ကေလင္ေကာံဓရုီညးသကအ္ ပႜဲ သှာံ ၁၇၇၅ အခိင္ကညင္၊ဂိတုေမဂွ္ပၜန္တုဲပေလဝ္ပေလတ္စပေရင္အာတ္မိက္အေခါင္သၜးပြးႏူအဂၤလိက္တအ္ရ၊အဂၤလိက္တအ္ကဿာတ္ေထာံဍာန္ဝ႘နကုႝပှာန္ဂၜဳင္တုဲ ဂ်အ္ဝါေယွန္တာန္မဒွ္သကုိပ္ပှာန္ေဇှာ္ Continental Army ဇက္ပှာန္တုဲရဲဒုင္သစၥသဿိင္ဨကရာဇ္အဂၤလိက္တအ္လၛဳႝ ေလဝ္ဂြံသဿဳဳက်ာအေမရိကာန္ဇှးပှာန္မာန္တုဲျပံင္လၸာ္ဗက္စအေမရိကာန္ဂွ္ပါအာဗတုိက္ပှာန္ကေရာံဂွ္ကုီရ၊ပႜဲသှာံ ၁၇၇၆၊ဂိတု ဂ်ဳဳလာင္ဂွ္ ေကာန္ဂေရက္ေဂါေလာန႘တအ္လေလာင္ၾတးအေခါင္သၜးပြးတုဲပဲါတးေကၜံတင္အဂၤလိက္တအ္ပတုိန္ထၞးလဝ္သြက္ဂြံဆက္မံင္အာသဿဝ္တဲဨကရာဇ္ဂွ္ရ၊ ဒပ္ပှာန္အဂၤလိက္မှဳံဍဳင္ဗတ္သတန္၊ေမႆ ာခ်ဳဳေသက္ဂွ္ဒးျဂိပ္ဒဵတုဲဆက္ထိင္လဝ္ဍဳင္နယူယ်ံက္ရ၊ဒပ္ပၜန္အဂၤလိက္တအ္ၾကပ္ရပ္ဂြံသၠဳိပ္ပှာန္ေဇှာ္ဝါေယွန္တာန္တုဲ ကဿာတ္လဝ္ေသှဟ္ဗြဲမဂၜဳိင္တုဲဆက္သီလဝ္ဍဳင္ဗြဲမဂၜဳိင္ကုီေလဝ္ဒွ္မံင္ပစၥႏၲရးတုဲဟြံဒွ္အဓိက ေကြံေကြံရ၊
ပႜဲသှာံ ၁၇၇၈ ပှာန္အေမရိကာန္တအ္လုပ္သီဂြံဒပ္ပှာန္အဂၤလိက္မှဳံဍဳင္ကေနဒါတုဲ ျပင္ေသတ္တအ္ဒွ္ကၜဳင္မဟာမိတ္အေမရိကာန္ရ၊ျပင္ေသတ္ဂွ္ႏြံကုႝမဟာမိတ္ေဇှာ္လၸာ္နာတာေလန္၊သပိန္တုဲအဂၤလိက္ဂွ္ဟြံမြဲရ၊ဒပ္အေမရိကာန္ကုႝျပင္ေသတ္တအ္ပံင္တုဲသီဂြံဒပ္ပှာန္အဂၤလိက္မှဳံပႜဲ Yorktown ပႜဲသှာံ ၁၇၈၁ ဂွ္တုဲေပဲါပှာန္အာစုိပ္လအိတ္ရ၊
ပႜဲသှာံ(၁၇၈၃)ဂွ္ထပက္လိက္ကသုက္ဓရ္ၐုိဟ္လလံဒဒွ္ရဍဳင္တဿိမြဲမပၚတိတ္ႏူျဗိတိသွ်မံက္ဂတဝ္ကၜဳင္ဂွ္သၸစဿတ္သမၲီတုဲအလုႝအသ႘အုပ္ဓုပ္ညးဍဳင္ကြာန္မရုဲစွ္ပတုိန္လဝ္ညးစှးနကုႝေသှာတ္ဝ္ဒ႘မဝ္ကေရျဇ႘အတုိင္ဆႏၵညးဍဳင္ကြာန္မြဲေလဝ္မံက္ဂတဝ္ကၜဳင္ရ၊
ခန္လၛတ္သြက္ဂကူမန္ပု႙
စုိတ္ထဵဆဝ္ပၛဳဟ္ညံင္ဂြံလုပ္ေပဲါဗၲဳိက္သြက္ဗၜးၐးဂကူဇကုဂွ္ဒးဒုင္သဇုိင္ကုႝသဘဵဓရ္ဒႆ နမှဳံကုႝေသှာတ္ဝ္ေစွ္ေစွ္ဒးႏြံဂွ္မြဲ၊ဗုီစုိတ္ဒွ္ေကၜာန္ဏာညံင္ဟြံဂြံဒွ္ကုီ၊
အတုိင္သဘဵဓရ္ဒႆ နဂွ္ညံင္ဂြံစုိပ္ဇေရင္ညးဍဳင္ကြာန္ဒးဟုီတြံ၊ခ်ဳဳဇန္၊လေလာင္ၾတးဂၜဳိင္ဂၜဳိင္ ကုီ၊
အတုိင္ကလုတ္ထဝ္ဗဿာမအုပ္လဒုီလဝ္ေဖ်ံနင္ေသှာဝ္ဥပေဒနာနာသြက္ေကာန္ညးဍဳင္ကြာန္တြဳႝရးမန္ပု႙ဂြံေဒၢတ္ဗက္ဂွ္ယဝ္ရဆႏၵညးစှးမန္ပု႙ဟြံပါမၢးညံင္ဂြံဒစုႝဒစးမံင္လဿဳိန္၊ဥပမာ၊ အမာတ္ကလုတ္ထဝ္ဗဿာႏြံမံင္ ၅၆၀ ဂွ္ယဝ္ရတုပ္စုိတ္စပ္ကုႝေသှာဝ္ဥပေဒဂြံသုင္ေစာဲပႜဲတြဳႝရးဍဳင္မန္ကုီေလဝ္ယဝ္ရအမာတ္မန္မှဳံံမံင္(၁၀)တၜေပှာဝ္ကုႝ (၅၆၀)တၜဂွ္ (၆)တၜဟြံတုပ္စုိတ္မၢးဒွ္ေသှာဝ္ဒစုႝဒစးကုႝဆႏၵညးဍဳင္ကြာမန္ပု႙ေရာင္ဒးစြံစုိတ္တုဲဒးလုပ္ေပဲါဗၲဳိက္ရ၊
လဿိဟ္ကူမန္ႏြံပဿိက္ကုႝဗၜးၐးကဝက္ဟြံေပင္ကုီေလဝ္ေပဲါဗၲဳိက္အေခါင္ဗၜးၐးပို႙အံင္ဇှးဟြံမာန္သာ္ဝြံေပၜာပ္စုိတ္ဟြံဂြံ၊
ဂကူပု႙ဒးႏြံကုႝမဟာမိတ္ခုိဟ္ဟ္ကုီ၊
ပေရင္အုပ္ဓုပ္ပု႙ကုႝပု႙ညံင္ဂြံပၠတ္ပေကင္လဝ္ဂၜဳိင္ဂၜဳိင္မာန္ဂွ္ဒးႏြံကုႝေကာန္ဂေရက္မန္မဒက္ပၲန္လဝ္အတုိင္ဆႏၵညးဍဳင္ကြာန္မန္မဟြံေသင္ကုႝအတုိင္ေပဲါရုဲမာဲအလုႝသ႘ပှာန္ဗဿာကုီ၊
ပဲါတးေကၜံဓရ္စဿ႘စဗဿာကုႝမွဂြံဂွ္တုဲသြက္အေခါင္သၜးပြးဂကူမန္ဂြံဗၜးၐးဂွ္ဒးပေလဝ္ပေလတ္စမံင္လဿိဳန္ကာလကုီ၊
ရန္တဿံကုႝတၛဲဗၜးၐးကဿိန္ဍဳင္ပံင္ေကာံအေမရိကာန္ေပင္အာ (၂၃၈)သှာံတုဲခ်ဳဳလဝ္လိက္ပေရင္ဝြံေရာင္၊၊
ဗညာထဝ္ဝင္၊
(မိက္ဂြံဒွ္အၥာခုိဟ္မၢးဒးဒွ္ကြးခုိဟ္ကၜာ)
Credit to: ဗညာထဝ္ဝင္ (Banya Htawweang) အတိုင္ညးမခ်ဴ စြံပတိုန္လဝ္ ပဲႜ Facebook ညး - ေတံေဟင္ ကေလင္ပတိုန္လဝ္ဒှဲါဏံရ။ တင္ဂုဏ္ကု နာဲဗညာထဝ္ဝင္ ဗဲြမေလာန္ရ။
အခိင္ေကာန္ဍဳင္အေမရိကာန္တအ္လုပ္ေပဲါဗၲဳိက္သြက္ဂြံဗၜးၐးတိတ္ႏူသဿဝ္တဲအုပ္ဓုပ္အဂၤလိက္ျဗိတိသွ်မအုပ္ဓုပ္နကုႝေသှာတ္ဝ္ ၉ကရာဇ္ဂွ္ ေကာန္ဍဳင္ညးတအ္ 40% ဂွ္ဒွ္ပူဂုႝဆာန္ဂကူတုဲ 20% ဂွ္ဒွ္ပူဂုႝဒုင္သစၥကုႝအဂၤလိပ္အုပ္ဓုပ္ရ၊ေသဿဟ္ 40%တအ္ဂွ္ ဒွ္ပူဂုႝမံင္လေဒါဝ္ဟြံထၞးပေရင္ဒတဵလုိင္လၸာ္ေတံလၸဏအ္(ဝါ) ဂေကာံမှိဟ္ဗက္သာဇှးဗက္စ၊က်ျဂိပ္ဒဵလလဵဇုိင္ရ၊
ဂေကာံမှိဟ္ဆာန္ဂကူတအ္ထၞးဟုိတ္ဂြံတဝ္ေစှဟ္လုပ္ေပဲါကုႝပေရင္အုပ္ဓုပ္အဂၤလိက္ဂွ္ ဟုိတ္ႏူသဿိင္ဨကရာဇ္အဂၤလိက္တအ္အုပ္ဓုပ္နကုႝတၜအဝုႝမဓဇန္ၾကမ္ (Tyranny) တုဲဖံက္ပၠဝ္ အေခါင္ေကာန္အဂၤလိက္ (Right of Englishmen)၊တုဲတြံကၜဳင္ပေရာဒႆ နပေရင္ဍဳင္ကြာန္ဝါဒဗၜးၐး(Liberalism)ကုႝဝါဒ ညးဍဳင္ကြာန္သၜးပြးမှဳံကုႝအေခါင္အုပ္ဓုပ္အဝုႝ အာဏာေပင္ေပင္ (Liberty and Unalienable Right) အတုိင္ အေခါင္အရာသဘာဝ (Natural rights)ကုႝ အေခါင္အရာေသှာဝ္ဥပေဒသ (Legal Rights) ၊ရန္တဿံကုႝဂြံပဲါတးကၜာင္သၟးေကၜံေသှာတ္ဝ္ ဨကရာဇ္အုပ္ဓုပ္ (Monarchy) ေကုာံ ေသှာတ္ဝ္ မှိဟ္အုပ္ဓုပ္မြဲဂေကာံေကတ္လဝ္အေခါင္ေတဿင္ (Aristocracy) ရ၊
ဝါဒဗၜးၐးကုႝအေခါင္သၜးပြးအေမရိကာန္ဒုင္သဇုိင္ကုႝေလာကဒႆ န
ဝါဒဗၜးၐးအေမရိကာန္ဂွ္စမံက္ကၜဳင္ႏူတမ္ဒုင္သဇုိင္ကုႝ လညာတ္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ဒဒက္တဵပြမျဂင္တီေကတ္အလုႝလုႝ (The Political Ideas of The Enlightenment) ေလာကဒႆ န မဒွ္ဂျမင္လညာတ္ဒဒက္တဵပေရင္ေပဲါဗၲဳိက္ေယန္သှာင္မဒုင္သဇုိင္ကုႝ ဝါဒထၞးဟုိတ္ဖုႝခုိင္ကၜဳိက္နဇုိင္နတဲေကုာံပုဂၢလဝါဒရ၊ဝါဒေလာကဒႆ နဝြံေကာ္ဆဵကုႝဝါဒမှဳံကုႝဓရ္ပေတွ္အခုိက္အလုိက္ျပေဝဏ႘အဆက္ဆက္(Tradition)တုဲထၞးသက္သ႘နကုႝနဲသိပၸံရ၊ဝါဒဝြံမံက္ဂတဝ္ကၜဳင္ပႜဲအခိင္ဗြဝ္ကၜံ (၁၇)ေတံတုဲအၥာဒႆ နဂမၜဳိင္ညံင္ရဵ Francis Bacon (1562-1626)၊ Baruch Spinoza (1632–1677)၊John Locke (1632–1704)၊Pierre Bayle (1647–1706), Voltaire (1694–1778), Francis Hutcheson, (1694–1746), David Hume (1711–1776) and physicist Isaac Newton (1643–1727)တအ္နိမိတ္ဖန္ဗဒွ္ကၜဳင္လဝ္ဝါဒတအ္ဂွ္ရ၊
ဒှာဲဝြံစပ္ကုႝ အၥာဒႆ နJohn Locke တုဲမိက္ဂြံထမံက္ဏာဓရ္ပေတွ္ညးေတံစပ္ကုႝပေရင္ဍဳင္ကြာန္ညိရ၊ ညးေတံပေတွ္ေကတ္ဂွ္ မှိဟ္ပု႙အတၲဂြံေဇှာ္ဂွ္သဘာဝေဍံဖန္ဗဒွ္လဝ္ရ၊ (Human nature allowed men to be selfish )၊တုဲပၜန္၊ညးေတံဆက္ဟုီဂွ္ ပႜဲဍဳင္မတန္အတုိင္သဘာဝဂွ္မှိဟ္္တအ္အုိႆ ုီတုပ္သဿဟ္တုဲသၜးပြးတဵရ၊ဇဿာပ္မှိဟ္ႏြံကုႝအေခါင္သဘာဝအလုႝဇကုဂြံစုႝဒှာလ်ဳီဇကု၊ပေရင္ထတ္ယုိတ္ဇကု၊အေခါင္သၜးပြးဇကု၊သုီအေခါင္ပုိင္ျပီဇကုအုိတ္ရ၊ In a natural state all people were equal and independent, and everyone had a natural right to defend his “Life, health, Liberty, or Possessions"၊နကုႝလညာတ္ဏအ္ေဟင္ပႜဲလိက္လေလာင္ၾတးအေခါင္သၜးပြးအေမရိကာန္ဂွ္ေကတ္လဝ္တုဲ ခ်ဳဳလဝ္မၢး "life, liberty, and the pursuit of happiness,"ေရာင္၊
ေပဲါဗၲဳိက္ပၜန္ဂတးသြက္အေခါင္သၜးပြးအေမရိကာန္စမံက္ကၜဳင္နကုႝဗုီျပင္ဗြဲခႜန္
ပေရင္ပၜန္ဂတးအေမရိကာန္ဂွ္စဒွ္ကၜဳင္အၾကာသှာံ ၁၇၆၅ ကုႝ ၁၇၈၃ ဂွ္ရ၊ပႜဲသှာံ ၁၇၆၅ ဂွ္အေမရိကာန္တအ္ဟြံဒုင္တဲပေရင္ေကတ္အကံက္အတုိင္အဝုႝပါလ႘မာန္အဂၤလိပ္မေဖ်ံလဝ္ေဍံမဟြံမြဲကုႝပြမရုဲစွ္ပတုိန္လဝ္ညးစှးအေမရိကာန္တုိက္ရုိက္၊ပါလ႘မာန္အဂၤလိက္ပႜဲဍဳင္အဂၤလာန္ေတံသ႘ကၜ႘သၸဒတန္လဝ္ေသှာဝ္သြက္ဂြံအုပ္ဓုပ္ဖန္ဖက္လတူအေမရိကာန္ဂွ္ ဟုိ္တ္ႏူမှိဟ္စှးအေမရိကာန္တအ္ဟြံမြဲဂွ္ရဟြံဒွ္ဗဗြဲဓရ္ေရာင္မိက္သၢးရ၊ ပႜဲသှာံ ၁၇၇၃ ဂွ္နကုႝရမ်ာင္ကေရဲအခိင္ဂွ္မၢး "No taxation without representation" ဂွ္ဒွ္လြဟ္လက္ နက္ပေရင္လုပ္ေပဲါဗၲဳိက္ကုႝအဂၤလိက္အုပ္ဓုပ္တအ္ေဇှာ္ကုႝျဇဟတ္ရ၊ေပဲါထၞးဆႏၵပလုီပလာ္ကၞင္ကုမၸဏ႘လက္ဖက္ မပလံင္နင္နကုႝကုမၸဏ႘ East India Company မေကာ္ခဵဂး Boston Tea Party တုဲသဿိင္အဂၤလိက္တအ္ကေလင္နင္နကုႝေသှာဝ္ Intolerable Acts ေအင္ဒုင္ဟြံဂြံဂးတုဲလှိန္ဗပိန္ေထာံရဲထၞးဆႏၵတအ္နကုႝေကတ္ဒုဟ္ဗြဲမသၠာတ္ျမဟ္ရ၊
ပူဂုႝဆာန္ဂကူမဒွ္တၜဓနေဂါေလာန႘အေမရိကာန္တအ္ေလဝ္ထေဍင္ဗက္ဗၵဵေကၜံရဲဒုင္သစၥဨကရာဇ္ဍဳင္အဂၤလာန္ေကုာံညးတာလ်ဳိင္အုပ္ဓုပ္အဂၤလိက္တအ္တုဲေပဲါဗၲဳိက္ပၜန္ဂတးအေမရိကာန္သၠာတ္ျမဟ္ကၜဳင္မြဲကဆံင္တုဲမြဲကဆံင္ရ၊
တၜဓနေဂါေလာန႘ (၁၃)တြဳႝရးတအ္ဒက္ပၲန္အလုႝအသ႘ေကာန္ဂေရက္တုဲလေလာင္ၾတးဗၜးၐးဒစုႝဒစးကုႝတင္အာတ္မိက္အဂၤလိက္ဆက္မံင္အာသဿဝ္တဲဨကရာဇ္
ဟုိတ္ႏူေပဲါဗၲဳက္ပၜန္ဂတးတုဲတၜဓနေဂါေလာန႘တအ္ေကာံကေလာံကၜဳင္ေရင္သကအ္ဒွ္မြဲျဇဟတ္ရ၊ပႜဲသှာံ ၁၇၇၄၊ အၾကာဂိတုေသပ္ေတန္ဗာ (၅) ကုႝ အံက္တဝ္ဗာ (၂၅)ဂွ္ေဂါေလာန႘ႏူ (၁၃)တြဳႝရးတအ္ေကာံဓရုီမေကာ္ခဵဂး First Continental Congress ပႜဲဍဳင္ဖ႘လာဒဵဖ႘ယ်ာ(လဿဳိဟ္တြဳႝရးဖ႘လာဒဵဖ႘ယ်ာ)တုဲအလုႝအသ႘ပေရင္အုပ္ဓုပ္တြဳႝရးညးကုႝညးေလဝ္ထၞဳတ္ပတုိန္ရ၊အခိင္ဝြံအဂၤလိက္တအ္ေလဝ္ဍဳိက္ကၜဳင္ကုႝျဇဟတ္ပှာန္ဗြဲေတဿင္ျဇဟတ္ပှာန္ဍာ္ရ၊ မြဲဒျမိပ္ဓရ္ မှိဟ္စှးေဂါေလာန႘ႏူ (၁၃)တြဳႝရးတအ္ကေလင္ေကာံဓရုီညးသကအ္ ပႜဲ သှာံ ၁၇၇၅ အခိင္ကညင္၊ဂိတုေမဂွ္ပၜန္တုဲပေလဝ္ပေလတ္စပေရင္အာတ္မိက္အေခါင္သၜးပြးႏူအဂၤလိက္တအ္ရ၊အဂၤလိက္တအ္ကဿာတ္ေထာံဍာန္ဝ႘နကုႝပှာန္ဂၜဳင္တုဲ ဂ်အ္ဝါေယွန္တာန္မဒွ္သကုိပ္ပှာန္ေဇှာ္ Continental Army ဇက္ပှာန္တုဲရဲဒုင္သစၥသဿိင္ဨကရာဇ္အဂၤလိက္တအ္လၛဳႝ ေလဝ္ဂြံသဿဳဳက်ာအေမရိကာန္ဇှးပှာန္မာန္တုဲျပံင္လၸာ္ဗက္စအေမရိကာန္ဂွ္ပါအာဗတုိက္ပှာန္ကေရာံဂွ္ကုီရ၊ပႜဲသှာံ ၁၇၇၆၊ဂိတု ဂ်ဳဳလာင္ဂွ္ ေကာန္ဂေရက္ေဂါေလာန႘တအ္လေလာင္ၾတးအေခါင္သၜးပြးတုဲပဲါတးေကၜံတင္အဂၤလိက္တအ္ပတုိန္ထၞးလဝ္သြက္ဂြံဆက္မံင္အာသဿဝ္တဲဨကရာဇ္ဂွ္ရ၊ ဒပ္ပှာန္အဂၤလိက္မှဳံဍဳင္ဗတ္သတန္၊ေမႆ ာခ်ဳဳေသက္ဂွ္ဒးျဂိပ္ဒဵတုဲဆက္ထိင္လဝ္ဍဳင္နယူယ်ံက္ရ၊ဒပ္ပၜန္အဂၤလိက္တအ္ၾကပ္ရပ္ဂြံသၠဳိပ္ပှာန္ေဇှာ္ဝါေယွန္တာန္တုဲ ကဿာတ္လဝ္ေသှဟ္ဗြဲမဂၜဳိင္တုဲဆက္သီလဝ္ဍဳင္ဗြဲမဂၜဳိင္ကုီေလဝ္ဒွ္မံင္ပစၥႏၲရးတုဲဟြံဒွ္အဓိက ေကြံေကြံရ၊
ပႜဲသှာံ ၁၇၇၈ ပှာန္အေမရိကာန္တအ္လုပ္သီဂြံဒပ္ပှာန္အဂၤလိက္မှဳံဍဳင္ကေနဒါတုဲ ျပင္ေသတ္တအ္ဒွ္ကၜဳင္မဟာမိတ္အေမရိကာန္ရ၊ျပင္ေသတ္ဂွ္ႏြံကုႝမဟာမိတ္ေဇှာ္လၸာ္နာတာေလန္၊သပိန္တုဲအဂၤလိက္ဂွ္ဟြံမြဲရ၊ဒပ္အေမရိကာန္ကုႝျပင္ေသတ္တအ္ပံင္တုဲသီဂြံဒပ္ပှာန္အဂၤလိက္မှဳံပႜဲ Yorktown ပႜဲသှာံ ၁၇၈၁ ဂွ္တုဲေပဲါပှာန္အာစုိပ္လအိတ္ရ၊
ပႜဲသှာံ(၁၇၈၃)ဂွ္ထပက္လိက္ကသုက္ဓရ္ၐုိဟ္လလံဒဒွ္ရဍဳင္တဿိမြဲမပၚတိတ္ႏူျဗိတိသွ်မံက္ဂတဝ္ကၜဳင္ဂွ္သၸစဿတ္သမၲီတုဲအလုႝအသ႘အုပ္ဓုပ္ညးဍဳင္ကြာန္မရုဲစွ္ပတုိန္လဝ္ညးစှးနကုႝေသှာတ္ဝ္ဒ႘မဝ္ကေရျဇ႘အတုိင္ဆႏၵညးဍဳင္ကြာန္မြဲေလဝ္မံက္ဂတဝ္ကၜဳင္ရ၊
ခန္လၛတ္သြက္ဂကူမန္ပု႙
စုိတ္ထဵဆဝ္ပၛဳဟ္ညံင္ဂြံလုပ္ေပဲါဗၲဳိက္သြက္ဗၜးၐးဂကူဇကုဂွ္ဒးဒုင္သဇုိင္ကုႝသဘဵဓရ္ဒႆ နမှဳံကုႝေသှာတ္ဝ္ေစွ္ေစွ္ဒးႏြံဂွ္မြဲ၊ဗုီစုိတ္ဒွ္ေကၜာန္ဏာညံင္ဟြံဂြံဒွ္ကုီ၊
အတုိင္သဘဵဓရ္ဒႆ နဂွ္ညံင္ဂြံစုိပ္ဇေရင္ညးဍဳင္ကြာန္ဒးဟုီတြံ၊ခ်ဳဳဇန္၊လေလာင္ၾတးဂၜဳိင္ဂၜဳိင္ ကုီ၊
အတုိင္ကလုတ္ထဝ္ဗဿာမအုပ္လဒုီလဝ္ေဖ်ံနင္ေသှာဝ္ဥပေဒနာနာသြက္ေကာန္ညးဍဳင္ကြာန္တြဳႝရးမန္ပု႙ဂြံေဒၢတ္ဗက္ဂွ္ယဝ္ရဆႏၵညးစှးမန္ပု႙ဟြံပါမၢးညံင္ဂြံဒစုႝဒစးမံင္လဿဳိန္၊ဥပမာ၊ အမာတ္ကလုတ္ထဝ္ဗဿာႏြံမံင္ ၅၆၀ ဂွ္ယဝ္ရတုပ္စုိတ္စပ္ကုႝေသှာဝ္ဥပေဒဂြံသုင္ေစာဲပႜဲတြဳႝရးဍဳင္မန္ကုီေလဝ္ယဝ္ရအမာတ္မန္မှဳံံမံင္(၁၀)တၜေပှာဝ္ကုႝ (၅၆၀)တၜဂွ္ (၆)တၜဟြံတုပ္စုိတ္မၢးဒွ္ေသှာဝ္ဒစုႝဒစးကုႝဆႏၵညးဍဳင္ကြာမန္ပု႙ေရာင္ဒးစြံစုိတ္တုဲဒးလုပ္ေပဲါဗၲဳိက္ရ၊
လဿိဟ္ကူမန္ႏြံပဿိက္ကုႝဗၜးၐးကဝက္ဟြံေပင္ကုီေလဝ္ေပဲါဗၲဳိက္အေခါင္ဗၜးၐးပို႙အံင္ဇှးဟြံမာန္သာ္ဝြံေပၜာပ္စုိတ္ဟြံဂြံ၊
ဂကူပု႙ဒးႏြံကုႝမဟာမိတ္ခုိဟ္ဟ္ကုီ၊
ပေရင္အုပ္ဓုပ္ပု႙ကုႝပု႙ညံင္ဂြံပၠတ္ပေကင္လဝ္ဂၜဳိင္ဂၜဳိင္မာန္ဂွ္ဒးႏြံကုႝေကာန္ဂေရက္မန္မဒက္ပၲန္လဝ္အတုိင္ဆႏၵညးဍဳင္ကြာန္မန္မဟြံေသင္ကုႝအတုိင္ေပဲါရုဲမာဲအလုႝသ႘ပှာန္ဗဿာကုီ၊
ပဲါတးေကၜံဓရ္စဿ႘စဗဿာကုႝမွဂြံဂွ္တုဲသြက္အေခါင္သၜးပြးဂကူမန္ဂြံဗၜးၐးဂွ္ဒးပေလဝ္ပေလတ္စမံင္လဿိဳန္ကာလကုီ၊
ရန္တဿံကုႝတၛဲဗၜးၐးကဿိန္ဍဳင္ပံင္ေကာံအေမရိကာန္ေပင္အာ (၂၃၈)သှာံတုဲခ်ဳဳလဝ္လိက္ပေရင္ဝြံေရာင္၊၊
ဗညာထဝ္ဝင္၊
(မိက္ဂြံဒွ္အၥာခုိဟ္မၢးဒးဒွ္ကြးခုိဟ္ကၜာ)
Credit to: ဗညာထဝ္ဝင္ (Banya Htawweang) အတိုင္ညးမခ်ဴ စြံပတိုန္လဝ္ ပဲႜ Facebook ညး - ေတံေဟင္ ကေလင္ပတိုန္လဝ္ဒှဲါဏံရ။ တင္ဂုဏ္ကု နာဲဗညာထဝ္ဝင္ ဗဲြမေလာန္ရ။
0 comments:
Post a Comment